Venedik Bienali Türkiye Pavyonu - Hakkında

Fotoğraf: Andrea Avezzù

Yüz yılı aşkın bir süredir faaliyet gösteren Venedik Bienali, dünyanın en seçkin kültürel kurumlarından biri olarak kabul ediliyor.

Türkiye, Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi’nde ilk kez 1991 yılında Beral Madra’nın kişisel çabaları ve TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteğiyle yer aldı. Beral Madra, 1991-2001 yılları arasında bienalde yer alan Türkiye sergilerinin küratörlüğü ve komiserliğini üstlendi.

Türkiye Pavyonu, 2003 yılında TC Dışişleri Bakanlığı’nın da desteğiyle bir mekân kiralanmasıyla başlatıldı. 2003 yılındaki ilk Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğü ve komiserliğini de 2007 yılına dek Türkiye’nin Venedik Bienali’ne katılımını sağlayan Beral Madra üstlendi. İlk Türkiye Pavyonu’nda, Gül Ilgaz, Ergin Çavuşoğlu, Neriman Polat, Nazif Topçuoğlu ve Nuri Bilge Ceylan'ın katılımıyla düzenlenen in Limbo adlı sergi yer aldı.

2005 yılında Venedik Bienali 51. Uluslararası Sanat Sergisi’ndeki Türkiye Pavyonu’nda, Hüseyin Çağlayan’ın Palazzo Levi'de gösterilen ve Tilda Swinton’ın oynadığı Olmayan Varolma adlı video çalışması yer aldı. Serginin küratörlüğünü Beral Madra, koordinatörlüğünü ise Murat Pilevneli yaptı.

İKSV’nin Türkiye Pavyonu’ndaki rolü

Türkiye Pavyonu’nun koordinasyonunu üstlendiği 2007 yılından bugüne İKSV, Venedik Bienali’nde Türkiye’nin diğer ülke pavyonlarıyla birlikte düzenli olarak varlık göstermesini sağlıyor. Pavyon ilk yıllarda yalnızca sanat bienallerinde, dönemlik sergi mekânı kiralanarak düzenleniyordu. İKSV'nin girişimi ve 21 destekçinin katkılarıyla 2014 yılında Türkiye Pavyonu, bienalin iki ana hattından Arsenale’de kalıcı bir mekâna kavuştu. Böylece Türkiye, sanat bienaliyle dönüşümlü olarak mimarlık bienaline de katılım göstermeye başladı.

Pavyonun koordinasyonunu üstlenen İKSV, aynı zamanda her yıl, davet ettiği sanatçı ve mimarların eserlerini en iyi şekilde geliştirmeleri için gerekli kaynağı, kurumsal ve bireysel katkıları bir araya getirerek oluşturuyor. Sergi ekibinin kurulması, araştırma ve üretim süreçlerinde çeşitli atölye, kurum ve kişilerle işbirliklerinin sağlanması, sergi yayının hazırlığı ve serginin uluslararası ve ulusal düzeyde tanıtımını da İKSV üstleniyor.

İKSV, Türkiye Pavyonu sergilerinin Türkiye’deki sanat ve mimarlık alanlarındaki çeşitliliği ve güncel eğilimleri bağımsız bir şekilde yansıtabilmesi için, davet ettiği küratör, sanatçı ve mimarları, sanat bienalinde 2017’den bu yana bir danışma kurulunun önerisiyle, mimarlık bienalindeyse 2018’den bu yana, iki aşamalı bir açık çağrı yöntemiyle çalışan bir seçici kurulla belirliyor. Bu kurulların üyeleri, her iki yılda bir değişiyor. Kurul üyelerinin belirlenmesinde küratör, sanat yöneticisi, sanatçı, mimar, eleştirmen gibi ilgili meslek gruplarından olabildiğince geniş ve güncel bir temsilin sağlanmasına önem veriliyor. Serginin içeriği bütünüyle, davet edilen küratör, sanatçı ve mimarlar tarafından şekillendiriliyor.

İKSV koordinasyonundaki Türkiye Pavyonları

2007 yılında Venedik Bienali 52. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğünü üstlenen Vasıf Kortun, pavyon için bir proje geliştirmek üzere Hüseyin Bahri Alptekin’i davet etti. Alptekin'in Don't Complain adlı yerleştirmesi, girişleri yarı kemerli, her biri özgün beş tekil hücreden oluşuyordu.

2009 yılında Venedik Bienali 53. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda küratörlüğünü Başak Şenova’nın üstlendiği Lapses/* başlıklı proje yer aldı. Proje, Banu Cennetoğlu’nun KATALOG 2009 ve Ahmet Öğüt’ün İnfilak Etmiş Kent başlıklı işlerinden oluşuyordu.

Venedik Bienali 54. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Türkiye’yi Plan B adlı işiyle Ayşe Erkmen temsil etti. Türkiye Pavyonu, Fulya Erdemci’nin küratörlüğünde ve Danae Mossman’ın küratöryel işbirliğinde gerçekleştirildi.

2013 yılında gerçekleştirilen Venedik Bienali 55. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Emre Baykal’ın küratörlüğünde gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu’nda Ali Kazma’nın Rezistans başlıklı video serisi yer aldı.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın girişimi ve 21 destekçinin katkılarıyla Türkiye, 2014 yılından itibaren Venedik Bienali’nde uzun süreli bir mekâna sahip oldu. Arsenale’de 2014-2034 yılları arasında tahsis edilen bu mekân sayesinde Türkiye Pavyonu, 2014 yılında ilk kez Venedik Bienali Uluslararası Mimarlık Sergisi’nde de yer aldı.

7 Haziran-23 Kasım 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilen Venedik Bienali 14. Uluslararası Mimarlık Sergisi’nde Türkiye Pavyonu’nda küratör Murat Tabanlıoğlu ve proje koordinatörü Pelin Derviş’in sergi ekibinde yer alan Ali Taptık, Alper Derinboğaz, Candaş Şişman, Metehan Özcan ve Serkan Taycan’la beraber hazırladığı Places of Memory (Hafıza Mekânları) başlıklı proje yer aldı.

9 Mayıs-22 Kasım 2015 tarihleri arasında gerçekleştirilen Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda Sarkis’in eserlerinden oluşan Respiro sergilendi. Defne Ayas küratörlüğünde, İstanbul Kültür Sanat Vakfı koordinasyonunda gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu sergisi, bienalin ana mekânlarından Arsenale’deki Sale d’Armi binasında yer aldı.

28 Mayıs-27 Kasım 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilen Venedik Bienali 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu’nda Darzanà: İki Tersane Bir Vasıta başlıklı proje yer aldı. Proje, Feride Çiçekoğlu, Mehmet Kütükçüoğlu ve Ertuğ Uçar küratörlüğünde, Cemal Emden ile Namık Erkal’ın küratöryel işbirliğiyle, Hüner Aldemir, Caner Bilgin, Hande Ciğerli, Gökçen Erkılıç, Nazlı Tümerdem ve Yiğit Yalgın’dan oluşan proje ekibi tarafından hazırlandı.

13 Mayıs-26 Kasım 2017 tarihleri arasında gerçekleştirilen Venedik Bienali 57. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda, sanatçı Cevdet Erek’in ÇIN başlıklı projesi yer aldı. Venedik Bienali 57. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu Danışma Kurulu, sanatçı Ali Kazma, Arter'in küratörlerinden Başak Doğa Temür, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Kültür ve Sanat İşletmesi Genel Müdürü Özalp Birol, küratör ve İstanbul Modern Müzesi Sanat Danışmanı Paolo Colombo ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Batı ve Çağdaş Sanatlar Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Zeynep İnankur'dan oluşuyordu.

26 Mayıs-25 Kasım 2018 tarihlerinde düzenlenen Venedik Bienali 16. Uluslararası Mimarlık Sergisi'ndeki Türkiye Pavyonu’nda yer alan Vardiya isimli projenin küratörlüğünü Kerem Piker yaptı. İKSV’nin açık çağrısı neticesinde yapılan proje başvuruları, Prof. Dr. Sibel Bozdoğan, Levent Çalıkoğlu, Prof. Dr. Arzu Erdem, Prof. Dr. Murat Güvenç, Yeşim Hatırlı, Prof. Dr. Süha Özkan ve Prof. Dr. Uğur Tanyeli’den oluşan Seçici Kurul tarafından değerlendirildi. Seçilen proje Vardiya'nın yardımcı küratörlüğünü Cansu Cürgen, Yelta Kön, Yağız Söylev, Nizam Onur Sönmez ve Erdem Tüzün üstlendi.

11 Mayıs-24 Kasım 2019 tarihlerinde gerçekleştirilen Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi'nde Türkiye Pavyonu, sanatçı İnci Eviner’in Zeynep Öz küratörlüğünde gerçekleştirdiği projesine ev sahipliği yaptı. Danışma Kurulu’nda, Arter'in küratörlerinden Başak Doğa Temür, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Kültür ve Sanat İşletmesi Genel Müdürü Özalp Birol, küratör ve İstanbul Modern Müzesi Sanat Danışmanı Paolo Colombo, Bilgi Üniversitesi Sanat ve Kültür Yönetimi Bölümü öğretim üyesi Serhan Ada ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Batı ve Çağdaş Sanatlar Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Zeynep İnankur yer aldı.

22 Mayıs-21 Kasım 2021 tarihlerinde düzenlenen Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi’ndeki Türkiye Pavyonu, Architecture as Measure / Ölçü Olarak Mimarlık projesine ev sahipliği yaptı. Mimar ve akademisyen Neyran Turan’ın küratörlüğünü üstlendiği projede E. Ece Emanetoğlu, Melis Uğurlu, Betsy Clifton ve Samet Mor küratör yardımcısı olarak görev aldı. Serginin editoryal asistanı ise Ian Erickson oldu.

Venedik Bienali’nin 59. Uluslararası Sanat Sergisi, 23 Nisan-27 Kasım 2022 tarihleri arasında düzenlendi. Sanatçı Füsun Onur’un Türkiye Pavyonu için hazırladığı yerleştirmesi Evvel zaman içinde… adlı serginin küratörlüğünü Bige Örer üstlendi.

2023 yılında Türkiye Pavyonu, 20 Mayıs-26 Kasım tarihleri arasındaki 18. Uluslararası Mimarlık Sergisi'nde, Sevince Bayrak ve Oral Göktaş’ın Hayalet Hikâyeleri: Mimarlığın Çuval Teorisi adlı projesini ağırladı.

Son olarak 2024 yılında gerçekleştirilen 60. Uluslararası Sanat Sergisi'nde Türkiye Pavyonu, 20 Nisan-24 Kasım tarihleri arasında Gülsün Karamustafa'nın Oyuk ve Kırık Dökük: Bir Dünya Hâli adlı yeni eserine yer verdi.

Türkiye Pavyonu'nun sponsorları

Türkiye Pavyonu, TC Dışişleri Bakanlığı ile TC Kültür ve Turizm Bakanlığı himayesinde gerçekleştiriliyor.

Uluslararası Sanat Sergisi’nde yer alan Türkiye Pavyonu 2007 yılında Garanti Bankası tarafından desteklenirken, 2009 yılında İKSV'nin kendi imkânları ile yapıldı. 2007’de başlatılan Venedik Bienali Türkiye Pavyonu Dostları programı 2011 yılında da pavyonun gerçekleştirilmesine katkıda bulundu. 2011, 2013 ve 2015’te sponsorluğu Fiat tarafından üstlenilen Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu, 2013, 2015, 2017, 2019 ve 2022 yıllarında SAHA Derneği’nin prodüksiyon desteğiyle gerçekleştirildi. 2022 yılında Türk Hava Yolları havayolu partneri olarak destekçiler arasına katıldı. Pavyon aynı yıl, Abdi İbrahim, Akbank, Akfen Holding, Mey|Diageo, Sevil Dolmacı, Füsun-Faruk Eczacıbaşı, Oya-Bülent Eczacıbaşı, Ahu-Can Has, Emin Hitay, Vuslat Doğan Sabancı-Ali Sabancı, Rana-Erol Tabanca, Sinan Tara ve Z. Yıldırım Ailesi tarafından desteklendi. Pavyona Beykoz Kundura da hazırlık aşamasında mekân desteği vererek katkıda bulundu.

2014 yılında 14. Uluslararası Mimarlık Sergisi’nde yer alan Türkiye Pavyonu ise Schüco Türkiye ve VitrA’nın eş sponsorluğunda, Häfele’nin prodüksiyon desteğiyle gerçekleştirildi. 2016 yılında düzenlenen 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu Schüco Türkiye ve VitrA’nın eş sponsorluğu ve Competenza’nın prodüksiyon desteğiyle gerçekleştirildi. 2021 yılında düzenlenen 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu da yine Schüco Türkiye ve VitrA’nın eş sponsorluğunda gerçekleştirildi. Schüco Türkiye ve VitrA, mimarlık bienallerinde Türkiye Pavyonu'na destek olmaya devam ediyor.

Türkiye’nin Venedik Bienali sergilerinde uzun süreli bir mekânda yer almasını sağlayan kişi ve kurumlar arasında Akbank, Mehveş-Dalınç Arıburnu, Berrak-Nezih Barut, Ali Raif Dinçkök, Vuslat Doğan Sabancı & Ali Sabancı, Füsun-Faruk Eczacıbaşı, Oya-Bülent Eczacıbaşı, Nesrin Esirtgen, Eti Gıda San. ve Tic. AŞ, Garanti BBVA, Ahu-Can Has, Öner Kocabeyoğlu, MAÇAKIZI, Tansa Mermerci Ekşioğlu, Rana-Erol Tabanca, SAHA Derneği, Taha Tatlıcı, Sinan Tara, Vehbi Koç Vakfı, Zafer Yıldırım ve Yıldız Holding AŞ yer alıyor.